De gebroeders Wiltschut 

 Artikel uit de Natuurgids 2009 "die drei gebruder"

Auteur Thijs Abbehuis Haelen

Bewerking Ton Metsemakers

Foto's Thijs en Ton.

De Gebroeders samen op de bank.
De Gebroeders samen op de bank.

Daar zitten ze dan! Samen op een oude bank in hun groente- en fruitverkoopschuurtje.Heerlijk warm bij de de houtgestookte kachel. De drie broers Wiltschut uit Buggenum, Piet, Jos en Thei. Vertegenwoordigers van een generatie die aan het verdwijnen is. Bij hen heeft de tijd op veel gebieden stil blijven staan, al zijn ze niet helemaal ontsnapt aan de moderne vooruitgang. Ze stammen uit een oud Buggenums boerengeslacht en wonen alle drie in het dorp van geboorte. Maanden heb ik hen gevolgd, gefotografeerd en hun verhalen opgetekend.

 

Hun afkomst

Het geslacht Wiltschut is een oud boerengeslacht dat in Buggenum tot 300 jaar teruggaat. Het dorp zelf is ongeveer 1000 jaar geleden gesticht. De naam Wiltschut zou kunnen stammen van wildschieter(-schutter) maar ook van wilde "sjöt", schutter van de schutterij. Een van de broers werd eens in Duitsland bij het kleiduivenschieten begroet met de woorden "Wild en Schut". In het Duits betekent   Schütze jager, schutter maar Wildschütze staat ook voor stroper. Laten we het maar op jager houden, gezien het feit dat één van de broers nog daadwerkelijk jager is. Maar ja, stropers worden wel de beste jagers.

Hun dorp

Buggenum betekent eigenlijk "Heem aan de Bocht" (van de Maas). Deze bocht in de Maas was moeilijk bevaarbaar en men heeft die later afgesneden. Eén boerderij, de Maasbongerd, kwam toen op een eiland aan de overkant van de Maas te liggen. Ze is rond 1940 afgebroken. Het eiland is naderhand voor grindwinning weggebaggerd waardoor de Asseltse Plassen ontstonden, een mooi watervogelgebied.

De Maas overstroomde vroeger veelvuldig, soms wel twee of drie keer per jaar. Op "normale" hoogwaterstanden is men in Buggenum altijd voorbereid geweest. De buitenste straten richting Maas zijn daarom maar aan één kant bebouwd met huizen. Vandaar ook het gezegde: "In Buggenum is de kook mer aan eine kantj gebakken". Daarbij hebben aan de Dorpstraat bijna alle huizen verhoogde ingangspartijen en konden tussen de woningen onderling planken gezet worden, afgedicht met geel zand, om te voorkomen dat het water achterom de stallen inliep. Werd de nood erg hoog dan kon men via aangelegde vluchtpaden achter de woningen nog ontsnappen naar hoger liggend gebied. In het droge seizoen werden deze paden ook wel gebruikt als kortste weg naar de kerk of om achterom een praatje met de buren te maken. Enkele jaren geleden heeft men de verwaarloosde paden als monumenten weer opgeknapt. Als het water in Borgharen 40 cm steeg, wist men dat het in Buggenum 20 cm zou worden. Men kon zo tijdig maatregelen nemen en in de bedreigde woningen de huisraad in veiligheid brengen. Het hele dorp hielp de gedupeerden hierbij. Bij de familie Wiltschut werden massa's veilingkisten gehaald om zware meubelen, die moeilijk afgevoerd konden worden, droge voeten te geven. Bijzondere dingen deden zich hierbij voor. Ik zal er enkele memoreren. In de Dorpstraat werden in een huisje oude dametjes geholpen. Ook de vloerbedekking moest eruit. Eronder vonden ze tien briefjes van duizend gulden. De dames waren hun spaargeld glad vergeten. Bij een ander vrouwtje moest het kacheltje, dat nooit meer brandde en slechts als sieraad voor de schouw stond, naar boven gebracht. In de pijp vond men een bus met opgerolde, nog nooit geopende loonzakjes met het geld er nog in!

Let op het verschil in hoogte van de kruiwagenbomen
Let op het verschil in hoogte van de kruiwagenbomen

De komst van de steenfabriek en de Maascentrale van de PLEM bracht veel veranderingen voor het dorp. Van een agrarische gemeenschap met veel rijke boeren op vruchtbare rivierklei veranderde het in een gevarieerde beroepsbevolking. Veel boerenzoons gingen naar de steenfabriek en de centrale omdat die beter betaalden en ook vaste kortere werktijden hadden. De aanleg van de spoorbaan met zijn hoge dijk en typische brug over de Maas had het weidse uitzicht rond het dorp al erg veranderd.

Veel oude gebruiken waren al verdwenen, zoals het "voejagen" of ganstrekken en het gratis eten van varkenskop, brood en eieren in alle cafés op Paaszondag tussen einde vespers en het ontsteken van het licht. Het afdwingen van huilbier bij een huwelijk hield nog stand tot in de zeventiger jaren. Piet Wiltschut, die in 1967 trouwde, herinnert zich nog goed dat hij een vat bier moest schenken aan de jonkheid om van hun plagerijen verschoond te blijven. De jonkheid had ook goede gebruiken. Zo ging men met Driekoningen de boerderijen af om graan op te halen voor de paters in Weert. Mijn zegsman wist niet meer of de paters het zelf gebruikten of verkochten ten bate van de missie.

Heel wat bekende inwoners heeft Buggenum voortgebracht. De steenrijke boer Verheggen, rijk geworden in de paardenfokkerij, bracht het zelfs tot gedeputeerde bij de provincie. Iedereen keek naar hem op en nam eerbiedig zijn hoed af als hij passeerde. Hij had het ook klaargespeeld dat de trein stopte in Buggenum als hij op reis moest, terwijl er ter plaatse helemaal geen station lag.

Boerenkool vers van het land
Boerenkool vers van het land

Iets over de oorlog

In 1940 en nog een keer in 1944 werd de spoorbrug over de Maas opgeblazen. Ook bliezen de Duitsers de kerktoren op bij hun terugtocht. De bevolking werd op het einde van de oorlog enkele maanden geëvacueerd naar omliggende dorpen die niet in de vuurlinie lagen.

Het gezin Wiltschut heeft 7 kinderen, 5 zoons en 2 dochters. Mijn verhaal gaat over drie zoons die samen nog groenten en fruit kweken en het verkopen in een oud schuurtje op hun terrein. Het verbouwen van graan, bieten, aardappelen heeft men reeds lang beëindigd en ook het kweken van witlof, asperges en bolchrysanten doet men niet meer. Veel land heeft men enkele jaren geleden verkocht. De drie gebroeders verbouwen nog heel

wat soorten groenten. Het zijn: prei, knolselderij, spruiten, ver­schillende koolsoorten, uien, wor­telen en rode bieten. De prei en knolselderij worden in een grote zinken teil schoongewassen. Met een oude houten kruiwagen van Thei wordt de prei aangevoerd. Hier zit een leuk verhaal aan vast. De bomen ervan zijn namelijk ongelijk ingezet. Hij is vroeger gemaakt voor een buurman van de timmerman die mank liep. De boerenkool wordt op vraag ter plaatse in het veld gesneden. Verser kan niet. Antiek is hun oude Deutz-tractor van 11 pk, die met accu's moet worden opgestart. Ook curieus is de door een smid uit Haelen zelfgemaakte houtkachel die gestookt wordt met gekloofde fruitboomstammetjes. En dan zijn we ongemerkt al in het verkoopschuurtje beland. De groenten en het fruit staan uitgestald in veilingkisten op een tafel in het midden en op schraagtafels langs de wand. Groenten die gemakkelijk uit­drogen worden met kranten af­gedekt. Er staan twee grote weeg­schalen, een Alfra en een Berkel. In een hoek achter de kachel staan een bank en fauteuil. Hierop kunnen de klanten hun beurt afwachten en bijpraten over de laatste nieuwtjes. Soms denk ik dat veel klanten juist hiervoor komen daar ze rustig hun beurt meerdere keren voorbij laten gaan. Twee wanden van het schuurtje zijn nagenoeg helemaal gestoffeerd met aandenkens van het wielrennen zoals affiches, foto's van idolen, certificaten enz. Wielrennen is namelijk een passie van Thei en Piet. Achter in de ruimte is een schuifdeur die toegang geeft naar een koelruim­te.

Prei wordt zorgvulgdig gewassen
Prei wordt zorgvulgdig gewassen

 

Op de betonnen vloer staat altijd water om het vochtgehalte op peil te houden. Zuinigheid is de broers van huis uit meegegeven. Spitskoolstronken laat men staan om nog nieuwe kleine kooltjes te kunnen oogsten die in de oksels van de bladeren verschijnen. Oude plastic draagzakken worden hergebruikt waarbij de zakken voorgevuld worden met porties van 1, 2 of 5 kg naargelang de te verkopen zaken. Na weging van groenten en fruit wordt de rekening met een krijtje op de bodem van de weegschaal opgeteld en, nadat het totaalbedrag in een boekje is geschreven, weer met een doek uitgeveegd. Men krijgt nooit te weinig of teveel aan gewicht. Gaat de wijzer van de weegschaal twee streepjes over het gewicht dan wordt bijvoorbeeld een dikke appel omgeruild voor een dunnere. Maar ook omgekeerd wordt gehandeld. Men is goudeerlijk

Giant wielrenner Roy Curvers met Theo.
Giant wielrenner Roy Curvers met Theo.

Hun liefhebberijen

Naast hun toch wel zware werk in de groente- en fruitteelt hebben de broers nog tijd voor verschillende liefhebberijen. Piet is fervent ja­ger en visser en samen met zijn jongste broer Thei een echte wielerfanaat. Jos is meerbezadigd en houdt het bij beugelen, kaarten en jeu de boulen. Bij het vissen ving Piet eens 54 kg snoekbaars in achtergebleven poeltjes na een overstroming van de Maas. Er was er eentje van 13 pond bij, waarmee hij de krant haalde. In Buggenum organiseerde de handboogclub vroeger een echte wielerronde. Men reed hierbij op gewone fietsen zonder spatbor­den enz. Dit was vôôr de tijd van Piet en Thei. Zij toeren wat met hun racefietsen en bezoeken graag wielerrondes waarbij de Amstel Gold race nooit zal worden overgeslagen. Op de foto gaan met een van hun idolen is al meermaals gelukt. En trots zijn ze ook op hun certificaten van bijgewoonde wielerspektakels en presentaties. De fiets aan de wilgen hangen is er voorlopig dan ook nog niet bij.

 

Jos op de beugelbaan
Jos op de beugelbaan

Jos beugelt iedere vrijdagmiddag. Ik bezocht hem eens op de beugelbaan in het naburige Neer. De baan ligt hier in de kelder van het gemeen­schapshuis en kan afgedekt worden zodat er ook op vergaderd kan wor­den. Vroeger lagen de beugelbanen meest achter een café in de open lucht of onder een afdakje. Iets over het beugelen zelf wil ik nog vertellen omdat het een oude sport is die, wie weet, nog eens zal verdwijnen. Met een houten pallet moet de bal met diameter tussen de 16 en 18 cm door een beugel op de baan gespeeld worden om te scoren. De baan is ongeveer 10x5 meter groot. Gespeeld wordt met twee paar ballen en met teams van zes man. Door de beugel gescoord levert 2 punten op en de partij is beëindigd bij het bereiken van 30 punten. Er is een baanmeester die over alles onpartijdig beslist en een teller die de score op een bord bijhoudt. De eerste is om en om van de tegenpartij, de teller mag van de eigen partij zijn. Voorwaar een oude volkssport die je tot op hoge leeftijd kunt bedrijven.

Piet op zoek naar de vos.
Piet op zoek naar de vos.

Piet is een fervent ja­ger, schaatser, visser en samen met zijn jongste broer Thei een echte wielerfanaat. Ook zijn de broers echte natuurliefhebbers met oog voor alles wat groeit en bloeit.

 

 

 

 

Hun toekomst

Het spreekwoord luidt: Wie slaapt in de zaaitijd, vult geen maaltijd, ofwel als je jong niet wilt werken krijg je er later de gevolgen van. Dit is zeker niet van toepassing op de drie broers.

Ze vinden het nu echter welletjes en stoppen met hun bedrijfje om volledig van het leven te gaan genieten. Wel jammer van de verse groenten, maar meer nog voor wat betreft het sociale contactpunt dat verdwijnt. Ik was dus nog net op tijd om het verhaal over hen te schrijven. 

Piet, Jos en Thei, bedankt voor jullie medewerking.

Alle vier bij elkaar
Alle vier bij elkaar

 

 

Resente foto van alle vier de gebroeders in 2011.